Otizm spektrum bozukluğu, beyindeki farklılıklardan kaynaklanan bir bozukluk spektrumudur. Otizmli olan bazı insanlarda genetik rahatsızlıklar gibi bilinen bir değişiklik vardır. Ancak diğer sebepleri henüz bilinmiyor. Bilimadamları otizmin ortaya çıkışında pek çok sebep olduğuna inanıyorlar ve bu sebepler hep birlikte hareket ederek normal gelişimin önüne geçiyorlar. Bu sebeplere ve onların otizmli bireylere nasıl etki ettiğine dair henüz öğrenilmesi gereken çok şey var.
Otizmli bireylerin görünüm anlamında onları diğer insanlardan ayırt etmeyi sağlayacak farkları genelde yoktur. Ancak diğer insanlardan farklı şekilde davranabilir, iletişim kurabilir, etkileşime girebilir veya öğrenebilirler. Otizmli insanların yetenekleri çok çeşitli olabilir. Örneğin otizm spektrum bozukluğundaki bazı insanların konuşma yetenekleri çok ileri olabilir, bazılarında ise konuşma hiç olmayabilir. Bazılarının günlük hayatta yardıma ihtiyaçları vardır, bazıları ise hiç destek almadan çalışabilir ve yaşayabilirler.
Otizm 3 yaştan önce başlar ve kişinin hayatı boyunca devam eder. Fakat belirtiler zaman içerisinde daha iyi hale gelebilirler. Bazı çocuklarda ilk belirtiler hayatlarının ilk 12 ayı içerisinde ortaya çıkarlar. Bazılarında ise 24 ay ve daha sonrasında kadar beklemek gerekebilir. Otizmli bazı çocuklar 18-24 ay civarına kadar gelişimsel adımlarını normal bir şekilde sürdürebilirler ancak bu süreçten sonra yeni yetenekler öğrenemeyebilir veya sahip oldukları yetenekleri kaybedebilirler.
Otizm spektrum bozukluğunda otistik bozukluk, başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk ve Asperger sendromu adında ayrı tanı konulan alt kategoriler mevcuttur. Bunların hepsine artık toplu olarak otizm spektrum bozukluğu adı veriliyor. Güncellenen tanı kriterleri arasında sosyal iletişim ve etkileşimde problemler, kısıtlı veya tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanları da bulunuyor. Otizmli olmayan bazı bireylerin de bu belirtilere sahip olabileceklerini unutmayın. Ancak otizmli bireylerde bu özellikler hayatı çok zorlaştırıcı etkilere sahip olabilirler.
Sosyal İletişim ve Etkileşim Yetenekleri
Otizmli bireyler için sosyal iletişim ve etkileşim becerileri zorlayıcı olabilirler.
Otizm ile bağlantılı bazı sosyal iletişim ve sosyal etkileşim becerileri şöyle:
- Göz temasından kaçınır veya sürdüremez
- 9 aylıkken adına tepki vermez
- 9 aylıkken mutluluk, üzüntü, kızgınlık ve şaşırma gibi yüz ifadelerini göstermez
- 12 aylıkken basit interaktif oyunları oynamaz
- 12 aylıkken el sallama gibi hareketleri yapmaz
- Başkalarının ilgi alanlarını paylaşmaz
- 18 aylıkken işaret ettiğiniz yere bakmaz veya kendisi göstermez
- 24 aylıkken başkaları üzüldüğünde veya zarar gördüğünde bunu fark etmez
- Rol yapma oyunları oynamaz
- Yaşıtlarına pek ilgi göstermez
- İnsanların duygularını anlamakta zorlanır veya 36 aylıktan itibaren kendi duygularından bahsetmez
- 60 aylıkken sırayla oynanması gereken oyunları oynamaz
Kısıtlı veya Tekrar Eden Davranışlar ve İlgi Alanları
Otizmli bireylerin davranışları ve ilgi alanları sıradışı olabilir. Bu davranış ve ilgiler onu sadece sosyal iletişim ve etkileşim barındıran bozukluklardan ayırırlar.
Otizmli bireylerde görülebilecek tekrar eden veya kısıtlı ilgi alanları ve davranışlara dair örnekler şöyle:
- Oyuncak veya nesneleri bir sıraya dizer ve sırası bozulunca sinirlenir
- Kelime ve cümleleri sürekli tekrar eder (örneğin ekolali)
- Oyuncaklarla daima aynı şekilde oynar
- Nesnelerin sadece belli kısımlarına odaklanır (örneğin tekerlekler)
- Küçük değişimlere sinirlenir
- Takıntılı ilgi alanları vardır
- Belli rutinleri takip etmek zorundadır
- Ellerini çırpar, bedenini sallar, kendini döndürür
- Nesnelerin seslerine, kokularına, tatlarına, görünümlerine ve hissiyatlarına sıradışı tepkiler verir
Diğer Otizm Belirtileri
Otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerde başka özellikler de bulunabilirler. Bunlar arasında şunlar mevcut:
- Dil gelişiminde gecikme
- Hareket kabiliyetlerinde gecikme
- Bilişsel ve öğrenme yeteneklerinde gecikme
- Hiperaktif, dürtüsel veya özensiz davranışlar
- Epilepsi veya nöbetler
- Sıradışı yeme ve uyku alışkanlıkları
- Mide bağırsak problemleri (örneğin kabızlık)
- Sıradışı ruh hali ve duygusal tepkiler
- Kaygı, stres ve aşırı endişe
- Korkusuzluk veya beklenenden fazla korku
Otizmli bireylerin burada örnek olarak verilen davranışların hepsine veya herhangi birilerine sahip olmayabileceklerini de unutmayın.