Otizm veya DSM-5’te geçen güncel tanımıyla otizm spektrum bozukluğu (OSB), büyük sosyal, iletişimsel ve davranışsal zorluklara sebep olan bir gelişimsel bozukluktur. Otizm sahibi bireylerin genellikle görünüm anlamında onları diğer insanlardan ayıran bir özellikleri bulunmaz ancak otizmli bireyler iletişim, etkileşim, davranış ve öğrenme şekilleri bakımından diğer insanlardan farklı yöntemler tercih edebilirler. Otizmli bireylerin öğrenme, düşünme ve problem çözme yetenekleri üst düzeyden çok zorlu bir düzeye kadar değişim gösterebilir. Otizm sahibi bazı bireylerin günlük hayatlarında çok yardıma ihtiyaçları olur, bazılarının ise daha azına.
Otizm spektrum bozukluğuna dahil olan ve ayrı şekilde teşhis edilen bazı bozukluklar şu şekildedir: otistik bozukluk, başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk ve Asperger sendromu. Bu bozuklukların hepsine şu anda otizm spektrum bozukluğu adı veriliyor.
Otizm İşaret ve Belirtileri
Otizm spektrum bozukluğuna sahip olan bireyler genelde sosyal, duygusal ve iletişimsel yeteneklerinde problemlere sahip olurlar. Belli davranışları tekrar edebilir veya günlük etkinliklerini değiştirmek istemeyebilirler. Otizmli pek çok insanın farklı öğrenme, dikkat gösterme, tepki verme yöntemleri vardır. Otizm spektrum bozukluğu belirtileri erken çocukluk döneminde başlar ve genelde kişinin hayatı boyunca devam ederler.
Otizmli çocuk ve yetişkinlerde şunlar görülebilirler:
- ilgiyi göstermek için nesneleri göstermezler (örneğin havadaki uçağı göstermezler)
- başka birisi işaret ettiğinde o nesneye bakmazlar
- insanlarla bağ kurmakta zorluk yaşar veya diğer insanlarla hiç ilgilenmezler
- göz temasından kaçınırlar ve yalnız kalmak isterler
- diğer insanların duygularını anlamakta veya kendi duyguları hakkında konuşmakta zorlanırlar
- tutulmaktan ve sarılmaktan hoşlanmazlar, sadece istediklerinde sarılabilirler
- insanların onlarla konuştuklarının farkında değilmiş gibi olabilirler ancak diğer seslere tepki verebilirler
- insanlarla çok ilgili olabilirler ancak nasıl konuşacaklarını, oynayacaklarını ve bağ kuracaklarını bilemeyebilirler
- onlara söylenen kelimeleri ve cümleleri tekrar edebilir, normal dil yerine kelime ve cümle tekrarlarını kullanabilirler
- ihtiyaçlarını normal kelime ve eylemler ile ifade etmekte zorluk yaşayabilirler
- rol yapma oyunlarını oynamayabilirler (örneğin oyuncak bebeği besleme oyunu oynamayabilir)
- eylemleri sürekli tekrar edebilir
- rutin değişimlerine adapte olmakta zorlanabilir
- kokular, tatlar, görünümler, hisler ve sesler konusunda sıradışı tepkileri olabilir
- geçmişte sahip oldukları yetenekleri kaybedebilirler (örneğin kullandıkları kelimeleri bırakabilirler)
Otizm Tanısı Nasıl Konur?
Otizm spektrum bozukluğunun tanısı zor olabilir çünkü kan testi gibi tıbbi bir test yoktur. Doktorlar çocuğun davranışlarına ve gelişimine bakarak teşhis koyarlar.
Otizm bazen 18 ay ve hatta daha öncesinde teşhis edilebilir. 2 yaşına gelen çocuğa bir uzman tarafından konmuş bir teşhis çok güvenilir olarak tanımlanabilir. Ancak pek çok çocuk daha ileri yaşlara kadar son teşhisini almaz. Bu gecikmeler maalesef otizm spektrum bozukluğuna sahip olan çocukların erken dönemde ihtiyaç duydukları yardımı almalarına engel olmaktadır.
Otizm Tedavisi Nasıl Olur?
Şu anda otizm spektrum bozukluğunun herhangi bir çaresi bulunmuyor. Ancak yapılan araştırmalar, erken müdahale tedavi hizmetlerinin çocuğun gelişiminde iyileşmeler sağlayabildiğini gösteriyorlar. Erken müdahale servisleri ile çocukların doğumdan ileri aylarına kadar destek almaları sağlanabiliyor. Terapilerde sunulan hizmetlerle çocuğun konuşması, yürümesi ve başkaları ile etkileşime girmesi için destek sağlanıyor. Bu nedenle çocuğunuzda gelişimsel bir problem olduğunu düşündüğünüz anda bir özel eğitim uzmanı ve doktorla görüşmeniz önem kazanmaktadır.
Çocuğunuza otizm tanısı konulmamış olsa bile bir an önce müdahale edilmesi gereken durumlar olabilir.
Ayrıca konuşma gecikmesi terapilerinin veya diğer terapilerin uygulanmaları için resmi bir otizm tanısı almayı beklemenin de bir gereği yoktur.
Otizm Sebepleri ve Risk Faktörleri
Otizm spektrum bozukluğunun tüm sebepleri bilinmiyor ancak pek çok sebebinin olabileceği biliniyor. Çocuğun otizm bozukluğuna sahip olmasına sebep olabilecek pek çok faktör olabilir ve bunlar arasında çevresel, biyolojik ve genetik faktörler yer alabilirler.
- Çoğu bilimadamı, genlerin kişiyi otizm spektrum bozukluğuna daha yatkın hale getiren bir risk faktörü olduğunu düşünüyor.
- OSB sahibi kardeşi olan çocuklarda OSB olma ihtimali de daha fazladır.
- Kırılgan X sendromu gibi genetik veya kromozomal rahatsızlıklara sahip olan bireylerde otizm ihtimali daha fazladır.
- Hamilelikte alınan bazı reçeteli ilaçların daha yüksek otizm riski ile bağlantısı biliniyor.
- Otizm gelişimi için kritik dönemin doğumdan hemen önce, doğum sırasında ve hemen sonrasında olduğuna dair bazı kanıtlar mevcut.
- Daha yaşlı yetişkinlerden doğan çocuklarda otizm spektrum bozukluğu riski daha yüksektir.
Otizmden Kimler Etkilenir?
Otizm spektrum bozukluğu tüm etnik köken ve sosyoekonomik durumdan insanlarda görülüyor ancak erkek çocuklarında kız çocuklarına göre 4 kat daha yaygındır.
Endişeleriniz Varsa Ne Yapmalı?
Eğer çocuğunuzda otizm olduğunu düşünüyorsanız veya oyunlarına, konuşmasına, öğrenmesine, davranışlarına dair endişeleriniz varsa, ilk olarak doktoruna danışıp endişelerinizi aktarmanız gerekir.
Eğer doktorun veya sizin endişeniz hala devam ediyorsa, özel eğitim uzmanından randevu alarak daha derin bir değerlendirme için gerekli adımları tamamlayabilirsiniz.
Aşı Otizm Yapar mı?
Bazı insanların aşıların otizm yaptıklarına dair bazı iddia ve endişeleri bulunuyor ancak çalışmalara göre aşı olmak ile otizm spektrum bozukluğu geliştirmek arasında herhangi bir bağlantı bulunabilmiş değil.
Kaynakça
- ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri
- Durkin MS, Maenner MJ, Newschaffer CJ, Lee LC, Cunniff CM, Daniels JL, Kirby RS, Leavitt L, Miller L, Zahorodny W, Schieve LA. Advanced parental age and the risk of autism spectrum disorder. Am J Epidemiol. 2008; 168(11): 1268-1276.
- Ozonoff S, Young GS, Carter A, Messinger D, Yirmiya N, Zwaigenbaum L, Bryson S, Carver LJ, Constantino JN, Dobkins K, Hutman T, Iverson JM, Landa R, Rogers SJ, Sigman M, Stone WL. Recurrence risk for autism spectrum disorders: A Baby Siblings Research Consortium study. Pediatrics. 2011; 128: e488-e495.
- Amendah, D., Grosse, S.D., Peacock, G., & Mandell, D.S. (2011). The economic costs of autism: A review. In D. Amaral, D. Geschwind, & G. Dawson (Eds.), Autism spectrum disorders (pp. 1347-1360). Oxford: Oxford University Press.
- Christensen J, Grønborg TK, Sørensen MJ, Schendel D, Parner ET, Pedersen LH, Vestergaard M. Prenatal valproate exposure and risk of autism spectrum disorders and childhood autism. JAMA. 2013; 309(16): 1696-1703.